انواع مرخصی در قانون کار (زایمان، استحقاقی، بدون حقوق…) اپدیت امسال

مرخصی در قانون کار یکی از مهم‌ترین مباحثی است که هم کارگران و هم کارفرمایان باید نسبت به آن آگاهی کامل داشته باشند تا از تضییع حقوق طرفین جلوگیری شود. با شروع هر سال جدید، سوالات زیادی درباره تغییرات احتمالی، نحوه محاسبه مانده مرخصی و شرایط استفاده از انواع مرخصی در قانون کار مطرح می‌شود. آگاهی از این قوانین نه تنها به ایجاد محیط کاری سالم‌تر کمک می‌کند، بلکه باعث شفافیت مالی در پایان سال نیز می‌شود. 

در سال ۱۴۰۴، با توجه به تورم و تغییرات دستمزد، اهمیت محاسبه دقیق بازخرید مرخصی و دانستن جزئیات مرخصی در قانون کار دوچندان شده است. در این مقاله، تمام زوایای قانونی، از مرخصی‌های استحقاقی و ساعتی گرفته تا زایمان و استعلاجی را طبق جدیدترین بخشنامه‌های ۱۴۰۴ بررسی می‌کنیم.

شناخت دقیق این قوانین به شما کمک می‌کند تا برنامه‌ریزی بهتری برای استراحت و کار خود داشته باشید و در زمان تسویه حساب، دچار ابهام نشوید.

حق مرخصی در قانون کار

طبق ماده ۶۴، مرخصی در قانون کار حقی انکارناپذیر برای تمام مشمولین این قانون است. قانون‌گذار با هدف حفظ سلامت جسمی و روحی نیروی کار، استفاده از ۲۶ روز مرخصی استحقاقی در سال (به انضمام ۴ روز جمعه، جمعاً ۳۰ روز) را الزامی دانسته است. هیچ کارفرمایی نمی‌تواند این حق را از کارگر سلب کند، مگر در مواردی که خود کارگر مایل به ذخیره کردن آن باشد (که آن هم سقف مشخصی دارد). مفهوم مرخصی در قانون کار به این معنی است که فرد در روزهای غیر تعطیل، سر کار حاضر نمی‌شود اما حقوق و مزایای آن روز را کامل دریافت می‌کند.

نکته مهم اینجاست که نحوه استفاده از مرخصی در قانون کار باید با توافق طرفین باشد، اما اصلِ داشتنِ آن توافقی نیست. در بسیاری از اختلافات حقوقی، زمانی که بحث حق و حقوق کارمند رسمی اخراج شده یا کارگر تعدیل شده مطرح می‌شود، یکی از اولین مواردی که مراجع حل اختلاف به آن رسیدگی می‌کنند، وضعیت مانده مرخصی‌های استفاده نشده است. بنابراین، مستندسازی دقیق روزهای غیبت و مرخصی اهمیت حیاتی دارد.

در نهایت باید بدانید که مرخصی در قانون کار فقط محدود به استراحت و تفریح نیست، بلکه ابزاری برای تجدید قواست. اگر کارگری نتواند از این حق استفاده کند، طبق قانون باید مبلغ آن (بازخرید مرخصی) در پایان قرارداد به او پرداخت شود. پس همیشه سوابق مرخصی‌های خود را دقیق نگه دارید تا در محاسبات سال ۱۴۰۴ دچار مشکل نشوید.

مرخصی ساعتی در قانون کار

یکی از پرکاربردترین اشکال استفاده از زمان استراحت، مرخصی ساعتی در قانون کار است که برای انجام کارهای کوتاه اداری یا شخصی استفاده می‌شود. طبق قانون، سقف کار موظفی در هفته ۴۴ ساعت است و هر کارگر می‌تواند بخشی از مرخصی استحقاقی خود را به صورت ساعتی استفاده کند. در واقع، مرخصی ساعتی نوعی از مرخصی در قانون کار محسوب می‌شود که از مجموع کل مرخصی سالانه کسر می‌گردد. معمولاً در عرف کارگاه‌ها، سقف خاصی (مثلاً ۲ یا ۳ ساعت در روز) برای آن در نظر می‌گیرند تا به روند تولید لطمه نزند، اما جمع این ساعات در پایان ماه نباید از سقف معینی تجاوز کند.

نحوه محاسبه کسر از کارکرد در مرخصی ساعتی بسیار مهم است. اگر جمع مرخصی‌های ساعتی فرد در طول ماه به ۸ ساعت (یا ۷ ساعت و ۲۰ دقیقه طبق برخی تعاریف) برسد، یک روز کامل از مرخصی استحقاقی او کسر می‌شود. اینجاست که اهمیت دقت در حسابداری حقوق و دستمزد مشخص می‌شود؛ زیرا اشتباه در جمع‌بندی دقیق و تبدیل دقایق به ساعت، می‌تواند باعث ضایع شدن حق کارگر یا ضرر کارفرما شود.

بنابراین، مرخصی در قانون کار وقتی به صورت ساعتی استفاده می‌شود، نیاز به ثبت دقیق ورود و خروج دارد. در سال ۱۴۰۴، با توجه به افزایش نرخ هر ساعت کار، محاسبه ریالی این ساعات برای بازخرید مرخصی اهمیت بیشتری پیدا کرده است. فراموش نکنید که استفاده بیش از حد از مرخصی ساعتی (بیشتر از مرخصی استحقاقی مانده) می‌تواند منجر به کسر کار و کسر از حقوق شود.

بررسی انواع مرخصی در قانون کار (استعلاجی، زایمان، بدون حقوق)

علاوه بر مرخصی استحقاقی، انواع مرخصی در قانون کار وجود دارد که شرایط و قوانین خاص خود را دارند. شناخت تفاوت این مرخصی‌ها به شما کمک می‌کند تا در شرایط خاص (مثل بیماری یا ازدواج) بدانید از کدام نوع استفاده کنید.

• مرخصی استعلاجی: 

مرخصی استعلاجی یکی از چالش‌برانگیزترین مباحث مرخصی در قانون کار است. این مرخصی سقف زمانی ندارد و تا زمانی که پزشک معتمد تامین اجتماعی آن را تایید کند، اعتبار دارد. نکته مهم این است که حقوق این دوران (اگر بیشتر از ۳ روز باشد) توسط بیمه پرداخت می‌شود، نه کارفرما.

• مرخصی زایمان: 

برای مادران شاغل، مدت زمان مرخصی زایمان ۹ ماه است که حقوق آن توسط سازمان تامین اجتماعی پرداخت می‌شود. همچنین برای پدران نیز ۲ هفته مرخصی تشویقی (اجباری برای کارفرما) در نظر گرفته شده است. این مورد یکی از حمایت‌های مهم در ذیل انواع مرخصی در قانون کار قرار می‌گیرد.

• مرخصی پاس شیر (فرجه شیردهی): 

یکی دیگر از حمایت‌های قانون‌گذار که در دسته‌بندی انواع مرخصی در قانون کار قرار می‌گیرد، «پاس شیر» است. طبق ماده ۷۸ قانون کار، مادرانی که به کودک خود شیر می‌دهند، تا پایان دو سالگی کودک می‌توانند روزانه یک ساعت از زمان کاری خود را برای شیردهی اختصاص دهند. نکته بسیار مهم این است که این یک ساعت، جزو ساعات کار موظفی حساب می‌شود و کارفرما حق کسر حقوق یا کسر آن از مرخصی استحقاقی را ندارد. در بسیاری از کارگاه‌ها، مادران این یک ساعت را در ابتدای یا انتهای روز کاری استفاده می‌کنند تا زودتر به منزل بروند.

• مرخصی ازدواج و فوت: 

طبق ماده ۷۳، کلیه مشمولین قانون کار در صورت ازدواج دائم یا فوت همسر، پدر، مادر و فرزندان، حق برخورداری از ۳ روز مرخصی با حقوق را دارند. این ۳ روز از مرخصی سالانه کسر نمی‌شود و جداگانه محاسبه می‌گردد.

• مرخصی بدون حقوق

در مرخصی در قانون کار، مبحثی به نام مرخصی بدون حقوق نیز وجود دارد که مختص شرایطی است که کارگر مرخصی استحقاقی ندارد یا می‌خواهد برای مدتی طولانی (مثلاً تحصیل یا سفر) کار را ترک کند اما قراردادش فسخ نشود. این نوع مرخصی حتماً باید با موافقت کتبی کارفرما باشد و در طول این مدت، حقوق و بیمه‌ای به فرد تعلق نمی‌گیرد. دانستن این جزئیات در سال ۱۴۰۴ برای تنظیم قراردادهای کاری بسیار حیاتی است. در ماده ۱۶ قانون کار، به مدت زمان مجاز برای استفاده از این نوع مرخصی نیز اشاره شده است. به موجب این ماده، کارمندان و کارگران در تمام مدت خدمت خود حداکثر می‌توانند ۲ سال از مرخصی بدون حقوق استفاده کنند. همچنین، سقف مجاز استفاده از مرخصی بدون حقوق در یک سال کاری، یک ماه است.

• مرخصی حج واجب: 

طبق ماده ۶۷ قانون کار، قانون‌گذار برای ادای فریضه حج واجب نیز پیش‌بینی لازم را انجام داده است. هر کارگر حق دارد فقط برای یک نوبت در تمام مدت اشتغال خود، به مدت یک ماه از مرخصی حج استفاده کند. نکته مهم در این نوع از مرخصی در قانون کار این است که این یک ماه به عنوان مرخصی بدون حقوق یا مرخصی استحقاقی (از محل مانده مرخصی‌های ذخیره شده) محاسبه می‌شود. یعنی اگر کارگر مانده مرخصی داشته باشد، می‌تواند با حقوق برود، در غیر این صورت ایام حج به عنوان مرخصی بدون حقوق در نظر گرفته می‌شود.

• مرخصی بین‌التعطیلین (عرف کارگاهی)

بسیاری از افراد تصور می‌کنند که روز کاریِ میان دو تعطیلی رسمی، باید خودبه‌خود تعطیل باشد. اما در انواع مرخصی در قانون کار، چیزی به نام «بین‌التعطیلین» وجود ندارد. اگر کارگاهی در این روز تعطیل اعلام شود، باید از مرخصی استحقاقی پرسنل کسر گردد یا با توافق کارفرما به عنوان مرخصی تشویقی در نظر گرفته شود. بنابراین اگر در سال ۱۴۰۴ روزی بین دو تعطیلی قرار گرفت و سر کار نرفتید، حتماً باید برگه مرخصی رد کنید، مگر اینکه کارفرما کتباً آن روز را برای کل شرکت تعطیل اعلام کرده باشد.

مدیریت همزمان این موارد در سازمان‌های بزرگ دشوار است. استفاده از ابزارهای مکانیزه و نرم‌افزار حقوق و دستمزد به مدیران کمک می‌کند تا بدون خطا، نوع مرخصی پرسنل را تفکیک کنند و بدانند کدام‌یک باید از مانده مرخصی کسر شود و کدام‌یک (مثل استعلاجی تایید شده) نباید کسر گردد.

جدول مرخصی ۱۴۰۴

برای اینکه دید کلی و سریعی نسبت به وضعیت مرخصی در قانون کار در سال جدید داشته باشید، جدول زیر بر اساس تقویم و قوانین سال ۱۴۰۴ تنظیم شده است. اگرچه اصول قانون کار ثابت است، اما نحوه پراکندگی تعطیلات رسمی می‌تواند بر برنامه‌ریزی شما تاثیر بگذارد. توجه به این جدول برای محاسبه مانده مرخصی ضروری است.

این جدول نشان می‌دهد که ساختار اصلی مرخصی در قانون کار تغییر نکرده است، اما ارزش ریالی بازخرید این روزها بر اساس جدول حقوق و دستمزد سال ۱۴۰۴ که توسط شورای عالی کار تصویب می‌شود، افزایش قابل توجهی خواهد داشت.

به یاد داشته باشید که در مشاغل سخت و زیان‌آور، میزان مرخصی در قانون کار بیشتر است (۵ هفته) و کارگران این بخش باید حتماً از مرخصی خود استفاده کنند، زیرا هدف قانون‌گذار حفظ سلامت آن‌ها در محیط‌های پرخطر بوده است. عدم استفاده از مرخصی در این مشاغل خلاف روح قانون است.

جدول مقایسه + فایل اکسل نمونه مرخصی

برای درک بهتر تفاوت‌های انواع مرخصی در قانون کار و تاثیری که هرکدام بر دریافتی شما دارند، جدول مقایسه‌ای زیر را آماده کرده‌ایم. همچنین یک فایل اکسل نمونه برای دانلود قرار داده شده که فرمول‌های محاسبه مانده مرخصی در آن گنجانده شده است.

بسیاری از حسابداران هنوز هم برای محاسبه مرخصی در قانون کار از فایل‌های اکسل استفاده می‌کنند. اگرچه اکسل ابزار قدرتمندی است، اما با پیچیده شدن قوانین مالیاتی و بیمه‌ای در سال ۱۴۰۴، احتمال خطای انسانی در فرمول‌نویسی وجود دارد. در حالی که یکپارچگی سیستم پرسنلی با نرم‌افزار حسابداری می‌تواند تمام این محاسبات (از جمله سقف ذخیره ۹ روز و کسر کسورات) را به‌صورت اتوماتیک و بدون خطا انجام دهد.

(لینک دانلود فایل اکسل محاسبه مرخصی ۱۴۰۴ – کلیک کنید)

استفاده از این فایل اکسل به شما کمک می‌کند تا به‌صورت دستی، مانده مرخصی خود را کنترل کنید. اما پیشنهاد می‌شود برای سازمان‌های با تعداد پرسنل بالا، حتماً به سمت سیستم‌های مکانیزه بروید تا مغایرتی در گزارش‌های پایان سال پیش نیاید. شفافیت در محاسبه مرخصی در قانون کار، اعتماد پرسنل را افزایش می‌دهد.

جمع‌بندی: مدیریت هوشمند مرخصی‌ها در سال ۱۴۰۴

در این مقاله به طور کامل با مرخصی در قانون کار و انواع مختلف آن شامل استحقاقی، استعلاجی، ساعتی و بدون حقوق آشنا شدیم. دانستیم که در سال ۱۴۰۴ نیز مانند سال‌های گذشته، هر کارگر حق دارد از ۳۰ روز مرخصی (با احتساب جمعه‌ها) استفاده کند و تنها ۹ روز آن قابل ذخیره است. رعایت دقیق قوانین مربوط به انواع مرخصی در قانون کار، نه تنها وظیفه قانونی کارفرماست، بلکه از بروز شکایات و جرایم سنگین در آینده جلوگیری می‌کند.

محاسبه دقیق مانده مرخصی، تبدیل مرخصی‌های ساعتی به روزانه و محاسبه مبلغ بازخرید بر اساس آخرین نرخ تورم، فرآیندی پیچیده و زمان‌بر است. اگر مدیر مالی یا صاحب کسب‌وکار هستید، برای جلوگیری از اشتباهات محاسباتی و صرفه‌جویی در زمان، پیشنهاد می‌کنیم به فکر خرید نرم‌افزار مالی یکپارچه باشید. این ابزارها خیال شما را از بابت اجرای دقیق قوانین مرخصی در قانون کار راحت می‌کنند.

نویسنده: تحریریه فراپیام