حق و حقوق کارمند رسمی اخراج شده یکی از پیچیده‌ترین و حساس‌ترین مباحث در روابط کارگر و کارفرما است. اخراج یک کارمند با قرارداد دائم، چه به دلایل انضباطی و چه به دلایل اقتصادی، یک فرآیند ساده نیست و باید قدم‌به‌قدم طبق ضوابط قانون کار انجام شود. بسیاری از مدیران، کارشناسان منابع انسانی و حتی خود کارمندان، در مورد جزئیات این فرآیند دچار سردرگمی می‌شوند.
مواردی مانند سنوات، عیدی و مرخصی‌های باقی‌مانده چطور محاسبه می‌شوند؟ حق و حقوق کارگر رسمی اخراج شده (که از نظر قانونی تفاوتی با «کارمند» ندارد) دقیقاً شامل چه مواردی است؟ و از آن مهم‌تر، واحد مالی چگونه باید حسابداری حقوق کارمند اخراج شده را انجام دهد تا همه‌چیز شفاف، دقیق و قانونی باشد؟
در این مقاله از شبکه دانش فراپیام، به تمام این سوالات به زبان ساده پاسخ می‌دهیم و تمام جنبه‌های قانونی و محاسباتی حق و حقوق کارمند رسمی اخراج شده را بررسی می‌کنیم.
کارمند رسمی کیست و اخراج او تحت چه شرایطی قانونی است؟
قبل از اینکه مستقیماً به سراغ محاسبات حق و حقوق کارمند رسمی اخراج شده برویم، باید تعریف دقیقی از «کارمند رسمی» داشته باشیم. در قانون کار، کارمندی که قرارداد او «دائم» یا «غیر موقت» ثبت شده باشد، کارمند رسمی محسوب می‌شود. بزرگترین تفاوت این نوع قرارداد، در «امنیت شغلی» است.
کارفرما نمی‌تواند به سادگی و بدون دلیل موجه، کارمند رسمی خود را اخراج کند. طبق قانون، اخراج کارمند رسمی فقط در یکی از دو حالت زیر قانونی است:
- دلایل انضباطی:
کارمند خطای بزرگی مرتکب شده باشد (مانند نقض آیین‌نامه‌های انضباطی شرکت پس از تذکرات کتبی) و این خطا در کمیته انضباطی شرکت یا توسط مراجع حل اختلاف اداره کار اثبات شود.
- دلایل اقتصادی یا ساختاری:
شرکت دچار شرایط خاص اقتصادی، ورشکستگی، یا تعدیل نیرو با مجوز رسمی از وزارت کار باشد.
اگر اخراج کارمند رسمی خارج از این چارچوب‌ها باشد، “اخراج بی‌دلیل” تلقی شده و کارمند می‌تواند با مراجعه به اداره کار، درخواست «بازگشت به کار» و دریافت حقوق ایام بلاتکلیفی خود را داشته باشد.
درک این تفاوت‌ها حیاتی است، زیرا فرآیند تسویه حساب و تعهدات کارفرما در قبال کارمند رسمی با سایر انواع قراردادها، مانند پیمانی، تفاوت‌های اساسی دارد.
حق و حقوق کارمند پیمانی اخراج شده (و تفاوت آن با کارمند رسمی)
یکی از سوالات رایج این است که آیا حق و حقوق کارمند رسمی اخراج شده با کارمند «پیمانی» یا «قراردادی» متفاوت است؟ پاسخ «بله» است. کارمندان پیمانی یا قراردادی، قراردادهایی با مدت زمان مشخص (مثلاً شش ماهه یا یک ساله) دارند.
- اگر کارفرما در پایان مدت قرارداد نخواهد آن را تمدید کند، این عمل “اخراج” محسوب نمی‌شود، بلکه “پایان همکاری” طبق توافق اولیه است. در این حالت، کارمند تمام مطالبات خود (سنوات، عیدی و…) را دریافت می‌کند اما نمی‌تواند ادعای بازگشت به کار داشته باشد.
- اما اگر کارفرما بخواهد قبل از اتمام تاریخ قرارداد، کارمند پیمانی را اخراج کند، باید تمام حقوق و مزایای او را تا روز آخرِ تاریخ قرارداد پرداخت کند (مگر اینکه دلیل اخراج، قصور و کوتاهی فاحش کارمند باشد).
این قوانین حتی با شرایط کاری متفاوت‌تری مانند حقوق کارکنان نیمه وقت نیز تفاوت‌های جزئی‌تری دارد که باید در محاسبات لحاظ شود.
بنابراین، امنیت شغلی کارمند رسمی به مراتب بالاتر است و فرآیند اخراج او پیچیده‌ترو نیازمند دلایل مستندتری است. تمرکز اصلی ما در ادامه مطلب بر روی همین گروه، یعنی کارمندان دائم، خواهد بود.
محاسبه دقیق حق و حقوق کارمند رسمی اخراج شده شامل چه مواردی است؟
به بخش اصلی محاسبات رسیدیم. زمانی که اخراج یک کارمند رسمی قطعی و قانونی می‌شود (چه با دلیل انضباطی و چه با توافق)، واحد مالی موظف است لیستی کامل از تمام مطالبات او را تهیه و پرداخت کند. بسته کامل حق و حقوق کارمند رسمی اخراج شده شامل موارد زیر است:
- حق سنوات (مهم‌ترین بخش):
- به ازای هر سال کارکرد، معادل یک ماه «آخرین حقوق پایه» به کارمند تعلق می‌گیرد.
- برای ماه‌های کمتر از یک سال نیز به نسبت کارکرد محاسبه می‌شود.
- حتی اگر کارمند به دلیل انضباطی اخراج شود (یعنی مقصر باشد)، باز هم حق سنوات به او تعلق می‌گیرد.
- عیدی و پاداش:
- کارمند اخراج شده، به نسبت ماه‌هایی که در آن سال کار کرده است، مستحق دریافت عیدی و پاداش است.
- مانده مرخصی‌های استحقاقی:
- اگر کارمند از تمام مرخصی‌های سالانه خود استفاده نکرده باشد، مانده مرخصی‌های او (تا سقف ۹ روز قابل ذخیره در سال، طبق قانون) باید به صورت ریالی محاسبه و در زمان تسویه پرداخت شود.
- حقوق ماه آخر و مطالبات معوق:
بدیهی است که حقوق ماهی که در آن اخراج صورت گرفته (به نسبت روزهای کارکرد) و هرگونه حقوق پرداخت نشده از ماه‌های قبل باید به طور کامل تسویه شود. مدیریت این بخش یکی از چالش‌های حسابداری حقوق معوقه است که نباید در آن خطایی رخ دهد.
جمع‌آوری دقیق این اطلاعات و محاسبه بدون خطای آن‌ها، قدم اول برای یک تسویه حساب قانونی و بدون دردسر است که از شکایات بعدی جلوگیری می‌کند.
شرایط بیمه بیکاری برای کارمند رسمی اخراج شده
با توجه به شرایط گفته شده حق و حقوق کارمند رسمی اخراج شده در زمانی که قصد داشته باشد از بیمه بیکاری استفاده کند باید به موارد خاصی توجه داشته باشد که برای دریافت بیمه بیکاری شرایط خاصی وجود دارد.
این شرایط می‌تواند به بیمه تامین اجتماعی مربوط باشد و مهم‌تر از همه اینکه کارمند رسمی اخراج شده به هیچ عنوان نباید تبعه کشور خارجی باشد، که در این صورت نمی‌تواند از بیمه بیکاری استفاده کند. همچنین این کارمند به هیچ وجه بازنشسته و یا از کار افتاده نباید باشد که در این صورت بیمه بیماری به وی تعلق نمی‌گیرد.
اما چنانچه کارمند محترم ۶ ماه سابقه پرداخت حق بیمه نداشته باشد، وی نمی‌تواند از شرایط پرداخت بیمه بیکاری استفاده کند؛ چرا که پرداخت ۶ ماه سابقه یکی از شروط اصلی و بسیار مهم برای دریافت بیمه بیکاری محسوب می‌شود. همچنین به هیچ عنوان نباید در گروه بیمه شدگان در هیچ حرفه و شغل آزاد قرار گرفته باشد؛
در صورت رویت و مشاهده این مورد سریعا بیمه بیکاری از وی سلب می‌شود و مهم‌ترین گزینه‌ای که صددرصد به کارمند اخراج شده رسمی این بیمه واگذار می‌شود اخراج از محل کار است که بدون خواست وی انجام شده.
اما بهتر است که کارمند اخراج شده بداند که حداقل باید باز پرداخت حق بیمه یک‌ساله را در فرم قرارداد خود به ثبت رسانده باشد و در پایان کار باید کارت پایان خدمت خود را برای دریافت بیمه بیکاری تحویل دهد. برای پرداخت بیمه بیکاری پرداخت حق‌بیمه و مدت آن از جمله شرایطی است که صددرصد می‌تواند روی پرداخت حق‌بیمه تاثیر بگذارد.
بررسی دلایل خاص اخراج و تأثیر آن بر حق و حقوق کارمند رسمی اخراج شده
همانطور که گفتیم، اخراج کارمند رسمی باید دلیل موجه داشته باشد. برخی از این دلایل، فرآیندهای اداری و قانونی خاص خود را دارند که مستقیماً بر حق و حقوق کارمند رسمی اخراج شده (مخصوصاً امکان بازگشت به کار یا دریافت بیمه بیکاری) تأثیر می‌گذارند. در ادامه دو مورد از این دلایل ضروری را بررسی می‌کنیم.
اخراج کارمند رسمی به دلیل غیبت
غیبت غیرموجه و طولانی‌مدت یکی از رایج‌ترین دلایل اخراج انضباطی است. طبق قانون، اگر کارمند بدون دلیل موجه و اطلاع قبلی، به مدت طولانی (که در آیین‌نامه انضباطی شرکت مشخص شده) غیبت کند، کارفرما می‌تواند پس از طی مراحل قانونی، قرارداد او را فسخ کند.
مراحل قانونی معمولاً شامل موارد زیر است:
- ارسال اخطار کتبی (معمولاً دو یا سه نوبت) به آدرس کارمند.
- طرح موضوع در کمیته انضباطی شرکت.
- اعلام «ترک کار» یا «فسخ قرارداد به دلیل غیبت» به اداره کار.
در این حالت، کارمند تمام حق و حقوق کارمند رسمی اخراج شده مانند سنوات و مانده مرخصی را دریافت می‌کند، اما به دلیل اینکه اخراج ناشی از قصور و ترک کار خود او بوده، معمولاً نمی‌تواند برای «بیمه بیکاری» اقدام کند.
اخراج کارمند رسمی برحسب نظر گزینش
این مورد بیشتر در سازمان‌های دولتی، نیمه‌دولتی و نهادهای عمومی (مانند بانک‌ها و شهرداری‌ها) رخ می‌دهد. اگر در هر مرحله‌ای پس از استخدام (حتی پس از چند سال کار)، واحد گزینش آن سازمان به دلایل عقیدتی، سیاسی، امنیتی یا اخلاقی، صلاحیت ادامه کار کارمند را رد کند، این موضوع می‌تواند منجر به اخراج شود.
فرآیند حق و حقوق کارمند رسمی اخراج شده در این حالت نیز باید طبق قانون پرداخت شود (یعنی سنوات و مطالبات پرداخت می‌شوند)، اما جزئیات اداری و امکان شکایت و بازگشت به کار آن، تابع قوانین داخلی آن سازمان و دیوان عدالت اداری خواهد بود و با اخراج عادی در بخش خصوصی متفاوت است.
در هر دو مورد، اثبات دلیل اخراج (چه غیبت و چه نظر گزینش) بر عهده کارفرما است و کارمند حق دارد در صورت اعتراض، به هیئت‌های تشخیص اداره کار یا مراجع ذی‌صلاح دیگر مراجعه کند.
ادامه بیمه تامین اجتماعی بعد از اخراج
یکی از بزرگترین نگرانی‌های کارمند پس از اتمام همکاری، وضعیت بیمه تامین اجتماعی است. حق و حقوق کارمند رسمی اخراج شده فقط شامل موارد مالی نیست، بلکه شامل حمایت‌های اجتماعی پس از اخراج نیز می‌شود.
شرایط و نحوه اقدام برای دریافت بیمه بیکاری
مهم‌ترین حمایت، «بیمه بیکاری» است.
- اگر اخراج کارمند “غیرارادی” باشد (یعنی به دلیل قصور و خطای مستقیم او نباشد، مثلاً به دلیل تعدیل نیرو، تغییر ساختار یا تشخیص کارفرما بدون اثبات تقصیر کارمند)، او می‌تواند برای دریافت بیمه بیکاری اقدام کند.
- کارفرما موظف است «نامه عدم نیاز» را برای ارائه به اداره کار صادر کند.
- کارمند باید حداقل ۶ ماه سابقه پرداخت بیمه داشته باشد.
اما اصلاً بیمه بیکاری چیست و به چه کسانی تعلق می‌گیرد؟ این بیمه، یک حمایت مالی موقت است که سازمان تامین اجتماعی به کارگران بیکار شده (که به صورت غیرارادی شغل خود را از دست داده‌اند) پرداخت می‌کند تا در حین جستجوی کار جدید، دچار مشکل معیشتی نشوند.
کارمند اخراج شده باید حداکثر ظرف ۳۰ روز از تاریخ اخراج، با در دست داشتن مدارک لازم (از جمله نامه عدم نیاز) به اداره کار مراجعه و درخواست خود را برای برقراری بیمه بیکاری ثبت کند.
فرآیند تسویه حساب و حسابداری حقوق کارمند اخراج شده
پس از محاسبه تمام موارد، نوبت به بخش حساس نهایی، یعنی تسویه حساب می‌رسد. این بخش، یعنی حسابداری حقوق کارمند اخراج شده، باید با دقت فوق‌العاده‌ای انجام شود تا هیچ موردی از قلم نیفتد.
واحد مالی باید یک سند رسمی به نام «فرم تسویه حساب» آماده کند که تمام جزئیات پرداختی‌ها (سنوات، عیدی، مانده مرخصی، حقوق معوقه و…) به تفکیک در آن ذکر شده باشد. اینجاست که اهمیت تسلط کامل بر اصول حسابداری حقوق و دستمزد مشخص می‌شود.
محاسبه دستی این موارد، به‌خصوص برای کارمندی با سابقه کار طولانی، بسیار زمان‌بر و مستعد خطای انسانی است. به همین دلیل، اکثر شرکت‌های حرفه‌ای و مدرن، برای مدیریت این فرآیند پیچیده از نرم‌افزار حقوق و دستمزد استفاده می‌کنند. این ابزارها تضمین می‌کنند که تمام محاسبات بر اساس آخرین قوانین کار و تامین اجتماعی به صورت خودکار و دقیق انجام شود.
استفاده از یک سیستم مکانیزه برای حسابداری حقوق کارمند اخراج شده، ریسک خطا را به صفر نزدیک می‌کند. کارمند پس از دریافت تمام مطالبات، این فرم تسویه حساب را امضا می‌کند و این امضا به منزله دریافت تمام مطالبات و پایان رسمی و قانونی رابطه کاری است.
جمع‌بندی: مدیریت صحیح حق و حقوق کارگر رسمی اخراج شده
همانطور که در این مقاله بررسی کردیم، فرآیند محاسبه حق و حقوق کارمند رسمی اخراج شده و همچنین حق و حقوق کارگر رسمی اخراج شده (که هر دو تحت پوشش قانون کار هستند)، پر از جزئیات قانونی و محاسباتی ظریف است. هرگونه اشتباه در این فرآیند، چه از روی عدم آگاهی و چه از روی خطای محاسباتی، می‌تواند منجر به شکایات کارگری در اداره کار، جریمه‌های سنگین مالی و خدشه‌دار شدن اعتبار حرفه‌ای سازمان شود.
مدیریت صحیح این فرآیند، نه تنها نیازمند دانش حقوقی به‌روز است، بلکه به ابزارهای دقیقی نیز وابسته است. استفاده از بهترین نرم‌افزار حسابداری که ماژول حقوق و دستمزد قوی و انعطاف‌پذیری داشته باشد، می‌تواند از بروز ۹۹ درصد این خطاها جلوگیری کند.
به‌خصوص در دنیای امروز، یک نرم‌افزار حسابداری تحت وب به مدیران مالی و مدیران عامل این امکان را می‌دهد که در هر لحظه به سوابق پرسنلی دسترسی داشته باشند و فرآیند حساس تسویه حساب با کارکنان اخراجی را با شفافیت کامل و مطابق با قانون مدیریت کنند.
در نهایت، شفافیت، دقت در محاسبات و رعایت کامل قانون، بهترین راه برای مدیریت فرآیند حساس اخراج و حفظ منافع بلندمدت سازمان و حقوق قانونی کارمند است.
بیشتر بخوانید :
