اگر با تجارت و یا شغل حسابداری سروکار داشته باشید احتمالا این جمله زیاد به گوش‌تان خورده است که حسابداری زبان هر تجارت و کسب‌وکاری است. علم حسابداری یکی از علوم مهم دنیا است که با پیشرفت و گسترش شرکت‌ها و کسب‌وکارهای مختلف نقش بسیار حیاتی برای مدیریت امور مالی پیدا کرده است و امروزه با استفاده از نرم افزار حسابداری و مالی انجام می شود.
استفاده از حسابداری مربوط به زمان الان نمی‌شود بلکه این علم از همزمان با پیشرفت تمدن بشری رشد کرده است در این مقاله قصد داریم مطالب را درباره تاریخچه حسابداری در دنیا و ایران برای شما ارئه دهیم پس همراه ما باشید.
تاریخچه حسابداری در جهان
همان‌طور که در بخش قبل اشاره کردیم علم حسابداری یک علم نوپا نیست بلکه از زمان آغاز تمدن بشری یعنی حدود ۶۰۰۰ سال پیش کاربرد داشته است و اولین آثار به‌جا مانده از آن به ۳۶۰۰ سال پیش برمی‌گردد که در شهر باستانی بابل یافت شده است.
اولین آثاری که از حسابداری پیدا شده لوح‌های سفالی بودند که برروی آن دستمزد چند کارگر ثبت شده بود. در این بخش تاریخچه حسابداری در جهان را به‌ترتیب بیان خواهیم کرد.
- بین‌النهرین
بین‌النهرین یکی از تمدن‌های بزرگ و اولیه دنیا است که در آن مالکیت بخش بزرگی از دارایی‌ها و ثروت مردم تحت اختیار پادشاهان بوده. کاهنان معبد در آن زمان نقش پررنگی در سطح جامعه داشتند و وظیفه ثبت دارایی‌ها و برخی از معاملات مردم برعهده آن‌ها بود. اداره حساب‌ها و درآمد‌های حکومتی، تعداد دام‌ها و میزان دارایی‌ها حکومتی از دیگر اختیارات کاهنان در آن زمان بوده است.
- مصر
آثار باستانی مربوط به تمدن مصر که در حوزه حسابداری کشف شده است به سال‌های ۵۰۰ -۵۲۵ ق.م برمی‌گردد و شامل حساب‌های نوشته شده بر پاپیروس می‌شود. این حساب‌ها مربوط به طرح‌های ساختمان‌سازی مصریان می‌شده که در آن مواردی مانند دستمزد هزاران کارگر، هزینه مصالح ساختمانی و هزینه حمل‌ونقل آن‌ها ذکر شده است.
- یونان
سیستم حسابداری در یونان باستان نسبتا پیچیده‌تر بوده و بر اساس حساب جمع و خرج کنترل می‌شده. در این نوع از حسابداری فردی به‌عنوان جمعدار، مامور دولت یا شخصی که محافظ دارایی‌های یک فرد یا دولت بوده است در زمان‌های مشخصی حساب‌های خود را تحویل می‌داده. این حساب‌ها شامل مواردی مانند دریافت‌ها و پرداخت‌ها بر اساس پول، وزن یا معیارهای دیگر می‌شده است.
بخش پرداختی شامل پرداخت هزینه‌های مربوط به مواردی مانند خرید کالا، کالاهای مصرف شده با فروخته شده در یک دوره مشخص بوده است و بخش باقی‌مانده آن شامل پول و دارایی موجود در حساب مالک می‌شده است. این دو بخش یعنی بخش خرج شده و بخش باقی‌مانده باید در جایی ثبت و توسط ارباب یا مالک داریی‌ها تایید میشد و این روش تا قرون وسطی ادامه داشت.
- ایران
پول در ۷۰۰ سال قبل از میلاد در لیدی که سرزمین کوچکی در آسیای صغیر به‌عنوان واجد اصلی تجارت ابداع شد. در دوران هخامنشیان نظام پولی براساس نقره و طلا پایه‌گذاری شد به‌طوری که یک سکه طلا به وزن ۸٫۴۱ گرم برابر با ۲۰ سکه نقره به وزن ۵٫۶ گرم بود. این رابطه سبب ایجاد انسجام بسیار خاصی بین درآمدها و مخارج افراد و حکومت‌های مختلف در آن زمان شد.
- جمهوری‌های ایتالیای کنونی
در اوایل قرن ۱۳ شهرها و جمهوری‌های مختلفی جدا از حکومت‌های خوانین فئودال در ایتالیای کنونی شکل گرفت و فضای مناسبی را از نظر اقتصادی و سیاسی به‌وجود آورد. در این جمهوری‌های کوچک هیچ مانعی برای بازرگانی و تجارت با سرزمین‌های مختلف وجود نداشت و تاجران می‌توانستند با هر وسیله‌ای که میشد محصولات خود را برای مبادله و تجارت به کشورهای مختلف ببرند.
گسترش بازرگانی در این جمهوری‌ها سبب گسترش صنعت و بانکداری نیز شد زیرا موسسات مختلف دیگر نمی‌توانستند با روش‌های قدیمی امور مالی خود را کنترل کنند و برای این کار باید از افراد متخصص و موسساتی مانند بانک‌ها کمک بگیرند.
نیاز روزافزون جامعه به کنترل امور مالی، سیستم معاملات نسیه و پیچیده‌تر شدن کسب‌وکارها سبب شد تا روش‌های جدیدی در علم حسابداری ابداع شود. دو اصطلاح “بستانکار” و “بدهکار” اولین گام‌ها برای ایجاد تکنیک‌های حسابداری نوین بوده است به‌طوری که مسئول صندوق در ازای دریافت وجهی بدهکار و در ازای پرداخت وجه بستانکار می‌شده است.
در اواسط قرن ۱۳ در ایتالیا حسابداران به این نکته پی بردند که دریافت پول از فردی که بدهکار است باید به دو شکل ثبت بشود؛ بخش اول مربوط به دریافت پول توسط فرد بدهکار است که باید در حساب صندوق ثبت شود و بخش دوم مربوط به پرداخت پول توسط فرد بدهکار است که باید در حساب شخصی فرد ثبت شود.
در قرن ۱۴ دو اصطلاح بدهکار و بستانکار رواج زیادی پیدا کرد در معاملات مختلف مورد استفاده قرار گرفت. در سال‌های ۱۳۵۰-۱۲۵۰ میلادی در برخی از جمهوری‌های کوچک ایتالیا روشی به‌نام “دفترداری دوطرفه” ایجاد شد که در آن فردی بدهکار با خرید یک کالا با قیمت مشخص (قیمت خرید) از فرد بستانکار و فروش آن با قیمت بیشتر (قیمت فروش) علاوه‌بر دریافت وجهی که برای قیمت خرید پرداخت کرده مبلغ دیگر نیز به‌دست می‌آورد که به آن سود حاصل از معامله می‌گویند. توجه داشته باشید که اگر وجه به‌دست آمده در معامله کم‌تر از هزینه پرداخت شده برای قیمت خرید باشد فرد بدهکار دچار ضرر مالی شده است.
- پدر علم حسابداری
گسترش علم حسابداری در دنیا مدیون انتشار کتاب ریاضیات اثر «لوکا پاچیولی» در سال ۱۴۹۴ است. لوکا پاچیولی کشیشی در جمهوری‌های پروجا، پیزا و فلورانس بوده است و در دانشگاه‌های آن علوم ریاضیات تدریس می‌کرد. این کشیش بزرگ با دانشمندان و هنرماندان بزرگی مانند «لئون باتیستا آلبرتی» و «لئوناردو داوینچی» هم‌عصر بوده است و از «لئوناردو داوینچی» برای نقاشی‌های کتاب خود کمک گرفته است.
تاریخچه حسابداری در ایران
اگر بخواهیم کمی دقیق‌تر درباره ریشه علم حسابداری و بنیان‌گذار آن صحبت کنیم باید بگوییم برخلاف آن‌چه که در دنیا درباره پاچیولی به‌عنوان بنیان‌گذار علم حسابداری گفته می‌شود، خوارزمی، دانشمند ایرانی در رساله “جبر و مقابله” مفهوم صفر و نحوه نگارش اعداد را توضیح داد.
سیستم ده‌دهی کنونی درحقیقت با ترجمه رساله این دانشمند بزرگ توسط «لئونارد فیبوناچی» در دنیا مطرح شد. در قرن ۱۰ میلادی یکی دیگر از دانشمندان بزرگ ایران به‌نام «محمدبن محمد ابوالوفای بوزجانی» کتابی را به‌عنوان “ضروریات علم حسابداری” برای تاجران و حاکمان منتشر کرد که در آن توضیحات بسیار جامعی درباره علم حساب داده بود. جالب است بدانید این کتاب ۵ قرن قبل از کتاب کاپاچولی منتشر شده است.
بیشتر بخواهید
